Een van de beste boeken die ik in 2009 heb gelezen was Nietzsches tranen van Irvin J. Yalom. Het was voor mij aanleiding weer eens in mijn boekenkast te duiken en te zoeken naar werk dat door Nietzsche zelf is geschreven. Ik ben niet echt aan het lezen geslagen in de boeken die ik van hem heb maar heb meer gericht gekeken naar wat me nu aanspreekt als ik lees door de ogen van een beeldhouwer en waar mijn interesses nu liggen. Vooropgesteld dat het voor mij niet makkelijk is om zijn schrijfsels te doorgronden; het taalgebruik en de context van zijn schrijven vergen inspanning. Maar daar hecht ik wel weer aan. Heerlijk dat zuchten en kreunen van de grijze massa die volgens sommigen niet meer is dan een snotorgaan dat af en toe zijn werk wel erg overdadig doet. Maar dit terzijde.

Wat ik al lezende tegenkwam waren de begrippen het Dionysische en het Apollinische. Het Dionysische staat voor het grenzeloze, het uitzinnige en mateloosheid.

Het Apollinische staat voor het beeldvermogen, de harmonische schoonheid. Het is de vormscheppende kracht. Deze twee concepten lijken tegengesteld maar volgens Nietzsche zijn ze te verenigen. Daarbij worden de termen gevoel en vorm gebruikt die tot synthese kunnen komen in een kunstwerk. Er is veel meer te zeggen over wat Nietzsche hierover heeft geschreven echter ik vind de tegenstelling gevoel en vorm wel bruikbaar in het denken over mijn werk. Het werken vanuit een gevoel, de innerlijke drang dat wordt gekanaliseerd door te hanteren wetmatigheden. Denk hierbij aan ritme, hol en bol, spanning, licht en donker, opeenvolging enz. In hoeverre een beeldhouwer meer een Apollo is of een Dionysius zou dus moeten zijn af te lezen van zijn beelden. Hoe gestileerd is een werk, hoe harmonieus en volmaakt of hoe ongebreideld, mateloos en ongedefinieerd. Ruig, rauw en onbegrijpelijk.

Ik moet bij de vraag wie ben ik als beeldhouwer maar eens langer stil staan. Daaropvolgend dringt de vraag zich op wat wil ik zijn meer een Apollo of een Dionysius. Misschien is het uitgangspunt wel van belang. Waar start ik als ik een beeld maak? Dat weet ik al vast wel. Dat is

vanuit het doelloze, het gevoel, de expressie. Daarna volgt de vorm en krijgt het beeld een bedoeling die zich onbewust heeft gevormd. Dus geen schetsjes vooraf, geen vast omlijnd plan maar gewoon een steen en hakken maar. Daarbij bedenk ik me nu dat ook een Dionysius niet vrij kan zijn van opgedane ervaring en stelselmatigheden en aldus ook in toenemende mate Apollo in zich verenigt. Het innerlijke verwordt steeds meer tot een ongeschreven mal waarin de beeldhouwer kan vastlopen. Herkenbaarheid wordt dit ook wel genoemd. Herkenbaar zijn als beeldhouwer getuigt van een verwerkelijking van het innerlijk maar kan verworden tot een kunstje van waaruit geen ontsnappen mogelijk is als je niet steeds weer teruggaat naar je gevoel en allerlei bewustzijn belast overboord weet te zetten. Daar ligt de grote uitdaging. Verwonderd blijven en niet het dogma van het gekende bewandelen. Durf en doe wees een Dionysius.

Atletico Jan Pater

Nieuwzwart

Gisteren naar een dansvoorstelling geweest, Nieuwzwart van Wim Vandekeybus, een Vlaamse choreograaf.Met zeven jonge dansers en live muziek van o.a. dEUS gitarist Maro Pawloski. Een voorstelling die me recht in mijn hart trof. Niet alleen door de geweldige dans maar meer door de voorgestelde toestand. Er zat een geweldige dynamiek in de voorstelling en het was zeer energiek.

De choreograaf is geheel intuïtief te werk gegaan. Niet de ratio maar de verbeelding zijn werk laten doen dat was zijn uitgangspunt. Misschien was het daarom dat de voorstelling me zo aansprak. Er was een kracht aanwezig in de voorstelling die zich alleen laat verklaren door het grenzeloze van de bewegingen van de dansers, het gewelddadige, maar ook de hoop van verandering die de veronderstelde evolutie teweeg bracht


Het was teveel, zang , live muziek, dans, theater. Het enige dat dan werkt is het niet proberen te begrijpen en het maar te ondergaan. Seatbells fast en gaan.



Nadat de voorstelling was afgelopen moest ik echt even tot rust komen. Alsof je uit de achtbaan stapt , de adrenaline gierde door mijn lijf.

Ik zou de ervaring, het gevoel dan graag direct in een beeld willen omzetten. Mijn eigen verbeelding vorm geven als reactie op wat ik heb ondergaan. Echter dat komt er dan niet van. Wellicht wel indirect. Ergens heeft het gevoel, de indruk zich genesteld en komt weer naar boven als ik op mijn intuïtieve wijze met mijn beelden bezig ben.

I surrender myself

Dat schoot mij van middag te binnen toen ik hakkend en gips smerend maar niet verder kwam met het beeld waaraan ik werk. Ik nam af maar bracht ook op. Nogal een tegenstelling nietwaar. Surrender yourself, ja aan wie, in wiens armen. Nu is je zelf overgeven aan iets of iemand al veel bezongen en er is veel over geschreven. Je kan je overgeven aan iets dat je erg graag doet, je er op storten vol overgave. Of je krijgt een massage en de masseur zegt geef je over, geef geen tegendruk. In de liefde ja daar is het vooral geldig. Gepassioneerd je aan de ander overgeven hoe geweldig kan dat zijn. Een concert bezoeken en je geheel verliezen, je overgeven aan het moment, totaal ondergedompeld in wat de muziek teweeg brengt. De één is er beter in dan de ander. Je moet voor totale overgave los komen van je eigen bedoeling, het cerebrale, niet denken kan het, wat denken anderen ervan, wat zijn de gevolgen en andere drempels die kunnen worden opgeworpen.

Er is echter ook overgave die een andere bedoeling heeft. De kat die zich overgeeft in een gevecht, de aftocht blaast. In judo door af te kloppen eigenlijk overal waar competitie elementen aan de orde zijn. Als beeldhouwer is er nog een variant en dat is het moment dat een worsteling met het materiaal , het idee, of de uitwerking niet lukt. Na vele pogingen, het wegzetten van het beeld,aan iets anders werken, er nog eens op terugkomen. De beuk erin gooiend nog eens nadenken , is het idee wel goed . Maar dan het moment van genoeg is genoeg ik stop ermee, ik geef het op, I surrender. Mijn ervaring is dat dit het moment is waarop je moet doorzetten, niet opgeven, het idee moet gerealiseerd, het komt er nu op aan. Doorgaan en het komt, anders dan ik aanvankelijk dacht maar er ontstaat iets, iets waar ik eerder niet aan dacht.

Ik ben nu bijvoorbeeld met een drieluik bezig. Het idee was er al langer maar het werkte gewoon niet. Ik heb er driftig mee geworsteld en ervan gebaald. Ben in een groot stuk hout begonnen, zagen, hakken en dat lukte prima. Toch weer terug naar het idee. Drie gipsen blokken gegoten en er in hakken; ook dat gaf niet het gewenst resultaat. Opzetten in gipsverband, het er letterlijk op kalken, laag voor laag. Aanvankelijk leverde dit alleen maar meer frustratie op maar nadat ik er met een hamer stukken van af had geslagen, was daar het idee zoals bedoeld. Dit ís het, denk ik dan, om me vervolgens vol overgave te storten in het verder uitwerken van het idee. Vleugels kreeg ik, makkelijk ging het; verdomd, dit ís het. Niet opgeven dus en daardoor uiteindelijk je overgeven aan de lichtheid van het lukken. Vanzelf gaat het, makkelijk, snel, daar, precies, dit is het, ik moet stoppen wat gaat de tijd snel voorbij.

Het was er zo stil

Ik heb Maria Gamundi in Pietrasanta leren kennen. Maria is geboren in Venezuela en woonde o.a. in Caracas, New York en München. Ze was 21 jaar toen ze Pietrasanta bezocht en daar nooit meer weg ging. Om twee redenen bleef ze in Pietrasanta: ze vond de liefde van haar leven en ze werd bevangen door het beeldhouwvirus dat in Pietrasanta nog steeds heerst. Maria is in beeldhouwkringen een beeldhouwer die respect oproept. Haar voornamelijk vrouwelijke figuren zijn zeer persoonlijk en herkenbaar. Ze beheerst als geen ander het vermogen om de pure vorm van de vrouw te raken en daar op een sensuele krachtige wijze gestalte aan te geven.
Als ik haar opzoek in haar studio net buiten Pietrasanta en ik haar bezig zie dan voel ik de scheppingsdrang die haar motiveert om steeds maar weer aan haar beelden te werken. Soms zijn het grote in klei opgezette figuren. Maria is niet groot en staat dan te werken op trapjes, bankjes of wat ze maar kan gebruiken om de groot opgezette beelden te bewerken. Het kost veel kracht en doorzettingsvermogen om daar alleen werkend in je studio tot een resultaat te komen. En resultaten bereikt ze. Op haar website kun je de resultaten zien.
Ik waardeer haar werk en vele andere met mij. Ze heeft belangrijke exposities gehad in vele landen en is gekend onder de beeldhouwers als iemand die er toe doet, een vakvrouw, bescheiden en oorspronkelijk.
En nu heeft ze een expositie in Nederland. De expositie wordt gehouden in de twee Pauwen in Den Haag. Maria en de galeristen hebben er veel werk van gemaakt. Haar beelden staan prachtig in de Galerie. Ik was uitgenodigd voor de opening en zou Maria daar treffen.Ondanks de uitgebreide mailing was er een teleurstellend slechte opkomst. Je probeert dan zoals zo velen argumenten te bedenken waarom dit zo is en waarom er zo weinig mensen zijn. Is het het weer, het tijdstip, of komt men later wel omdat veel mensen niet van openingen houden. Wat je ook bedenkt, feit is dat er inderdaad geen werk van bijvoorbeeld Damien Hirst, Marianni of Mark Quin te zien is. De twee Pauwen is geen Hermitage of paleis Soestdijk. Gaat het om namen, om werk dat zoveel beter is dan wat Maria maakt of om de marketing die bij de ene kunstenaar op volle toeren draait en bij de ander minder is? Ik weet het niet. Ik werd er die middag niet vrolijker van, ondanks de goede ontmoetingen die ik had. Onbekend maakt onbemind, misschien is dat wel op zijn plaats hier. Wie zong ook alweer "het is zo stil in mij". Was dat niet de volgens de Nederlandse bevolking grootste zanger van de eeuw. Daar word ik dan weer stil van.

Eén van mijn favorieten

Je kunt op allerlei gebied een favoriet hebben: muziek, boeken, eten of kunst. Genoeg onderwerpen dus om een avond te vullen waarin de vraag centraal staat: "wat is jouw favoriet op het gebied van..."? Als mij de vraag "wat is jouw favoriete gereedschap?" zou worden gesteld, dan zou ik direct het antwoord geven. Dat is mijn grote glimmende guts, afgebeeld op bovenstaande foto. Ik bezit veel gereedschap. Het ene gereedschap is speciaal voor steen, het andere alleen bedoeld voor metaal en dan heb ik ook gereedschap voor hout.

De bijl gebruik ik om snel grote stukken hout weg te nemen. Een bijl is eigenlijk een wig met een steel en zeer effectief. Mijn bijl heb ik zeer scherp geslepen en hakt daarom diep en snel. Een schaaf is er in verschillende uitvoeringen en is niet meer dan een vastgezette beitel die onder een bepaalde hoek is vastgezet. Het is een bruikbaar stuk gereedschap om houten voorwerpen bij te werken en glad te maken. De rasp is een reep staal met een geruwde oppervlak. Raspen zijn er in verschillende vormen en afmetingen en worden gebruikt om grof te schuren en enigszins een vorm aan te zetten.

Zagen worden door mij niet veel gebruikt. Alleen als ik een stuk hout moet korten gebruik ik de afkortzaag. Er zijn veel verschillende soorten zagen, bijvoorbeeld de schulpzaag, de kapzaag, de beugelzaag en de schrobzaag. En dan de beitels. De door mij meest gebruikte beitel is de vlakke steekbeitel. Hij dient zowel om door de draad van het hout door te steken als om het hout met de draad mee af te schaven. Toch is dit stuk gereedschap niet mijn favoriet. Nee, mijn favoriet is de guts. Een guts is een beitel met een gebogen snede waarmee je dingen kan doen die met een gewone steekbeitel niet mogelijk zijn. Je kunt er hollingen, bollingen of een groef mee maken. Gutsen zijn er in verschillende holten en breedten en met rechte of kromme bladen.

Zoals u op de foto kunt zien heeft mijn favoriete guts een behoorlijke afmeting, 70 mm. Hij weegt 400 gram. Hij glimt prachtig en er zit een mooi gevormd handvat aan. De guts ligt geweldig in mijn hand en het metaal maakt een zingend hoog geluid als ik er driftig mee aan het werk ben. Belangrijk is dat de guts vlijmscherp is. De guts stelt mij in staat om zeer grof te werken of juist uiterst fijn. Dat komt door de vorm en de hoek waaronder ik de guts op het hout zet. Als ik begin met een stuk hout sla ik met een grote houten hamer en de guts grote stukken hout van de stam af. Ik zoek snel de hoofdvorm op en naarmate het beeld vordert gebruik ik een lichtere hamer en uiteindelijk mijn hand om de guts aan te zetten. Ik schraap ermee om de vorm nog preciezer te maken. Met deze guts maak ik dus het totale beeld. Ik heb dit stuk gereedschap al meer dan tien jaar en heb er veel mee gewerkt, maar dat is er niet aan af te zien. Mijn favoriet dus.

Wat zie je eruit!

De uitroep "wat zie je eruit!" heb ik al vaak moeten horen. Gelukkig niet zomaar op straat of als ik een winkel binnenkom, dat zou wel erg confronterend zijn. Nee, het gaat erom hoe ik soms onder de stof met stofmasker en oorbeschermer op eruit zie. Het moet schrikken zijn voor een nietsvermoedende passant. Deze uitroep impliceert veel van wat beeldhouwen vraagt. Laat ik eens een aantal punten benoemen die maken dat beeldhouwen in steen en hout enig doorzettingsvermogen vraagt.

Het gebruikte materiaal moet verworven worden.
Ik kan niet naar een winkel gaan en daar simpel een stuk klei of was kopen. Nee, tegen steen of hout loop je meer of minder aan op een speciale plek. In Nederland ga ik naar een steenhandelaar. Hier heeft men vaak veel aanbod en dat maakt het ook wel weer moeilijk, immers de ene steen lijkt nog beter dan de andere maar ja ik moet toch een keuze maken.

In Italië gaat het anders. Daar zoek ik vooral naar afvalstukken die vrij komen bij het verzagen van enorme blokken. Op zondag pak ik mijn fiets en struin de terreinen af waar deze stukken liggen. Mijn favoriete plek is een studio waar men in allerlei soorten steen uit een blok een beeld zaagt. Het beeld is steeds het zelfde en zeer gewild. Het beeld stelt de letters LOVE voor maar dan gestapeld. http://www.scottsdalepublicart.org/collection/love.php Je krijgt hierdoor de mooiste afvalstukken in prachtige vormen.

Als dan eenmaal een steen is gevonden dan moet het naar de werkplek.
Op de fiets gaat niet, dus met de auto dan maar. In Nederland is een auto geen probleem maar in Italië moet ik iemand aardig aankijken en samen met hem of haar de steen ophalen. De vraag die me dan vaak wordt gesteld is, of de steen niet te zwaar is voor de auto. Ik ontken dit en zeg dat het makkelijk kan. Meer dan eens ben ik zonder steen weer terug gereden: toch te zwaar. De aanblik van een vorkheftruck die de steen naar de auto brengt is al genoeg om onverbiddelijk te zijn: te zwaar. Dan maar weer een andere oplossing bedenken en uiteindelijk ligt de steen daar waar er aan gewerkt kan worden. Op de bok zetten kan ook lastig zijn, in Italië echter niet. Daar zijn de artisani gewend om met de grootste en zwaarste stenen om te gaan. Tillen doen ze niet, ze hebben hulpmiddelen. Graag bieden ze me een helpende hand.

En dan maar beginnen in de steen. Bril en mutsje op, oordoppen in en vergeet vooral het stofmasker niet. Als ik in marmer werk volstaat een eenvoudig masker. In graniet daarentegen is een speciaal rubberen masker nodig. De stof van graniet is zeer giftig voor de longen en daarbij komt dat de stof ook in je huid brandt. Bedekken dus.
In de winter beslaat mijn bril als ik een stofmasker opzet. Vocht en stof maken de glazen ondoorzichtig dus wordt beeldhouwen na verloop van tijd tasten door de stof. Alles afzetten, schoonmaken en opnieuw beginnen; ik moet toch iets zien.

Het zagen in marmer gaat goed, in graniet is het moeilijker. De diamantzaag slijt wonderlijk snel en eindigt al gauw in een vonken regen. De volgende schijf dan maar. Goedkoop zijn deze schijven niet dus probeer ik er zolang mogelijk mee door te werken.
Naast me staat collega beeldhouwer Armen Agop ook te zagen maar dan met een grote diamant zaag. Herrie en stof volop maar geconcentreerd blijven werken is wel van belang.
Naarmate het beeld vordert gebruik ik andere gereedschappen. In marmer doe ik veel met een luchthamer of kap ik met de hand. In graniet moet alles met diamant en stapje voor stapje. iedere fase vraagt om andere schijven.

Als ik kan gaan polijsten dan is marmer een luxe steen. Heerlijk met de smeriglio de vorm verder aan zetten en op korrel 80 eindigen. Graniet vraagt om water en om steeds fijnere diamantpads. Mijn kleding is al snel doorweekt van het gebruikte water dus tegenwoordig doe ik laarzen aan en een rubberen schort voor. Na een aantal dagen polijsten zijn mijn vingertoppen afgesleten en mijn nagels dusdanig ingekort dat ik met polijsten moet stoppen. Eindelijk is dan het beeld klaar.

Het moet nog wel naar de plaats van bestemming.
Veelal naar een galerie. In Nederland breng ik de beelden zelf. Soms is de galerist zo aardig beelden op te halen. Als ik ergens een expositie heb, moeten er meerdere beelden worden vervoerd. Een beeld met een gewicht van tachtig kilo is nog met de hand te tillen. Met zijn tweeën, dat wel. Boven de tachtig kilo is er een hulpmiddel nodig om het beeld in de auto te krijgen en meerdere beelden van dit gewicht in de auto maakt dat de auto lekker laag komt te liggen. Zo ben ik eens de Afsluitdijk over gegaan en niemand heeft me gezien, zo laag lag de auto. Als de expositie is afgelopen dan hoop je natuurlijk dat het terughalen van de beelden niet nodig is, dat alles verkocht is. Dit is mij echter nooit overkomen. De terugreis met de beelden vindt meestal plaats op het zelfde autoniveau als de heenreis, zeer laag.

Doorzetten dan maar weer. Beelden inladen en ze thuis een plaats geven tot de volgende expositie.

Een veel gehoorde uitroep van beeldhouwers is dan ook "was ik maar gaan schilderen!".
Maar dat is niet echt gemeend. Iedereen weet dat wat met doorzetten is verkregen de grootste waarde heeft. Als ik een expositie bezoek waar stenen beelden staan die door de beeldhouwer zelf zijn gehakt dan weet ik van de wereld erachter, het vele werk. Zelf geeft het me voldoening als een beeld klaar is waar ik veel energie in heb gestoken. Het was het doorzetten waard.

Ik moet wel

Ja ik móet wel, niet uit zendingsdrang of bewijzen dat ik het kan. Nee ik moet wel beeldhouwen omdat het zo ís. Het is innerlijk en intuïtief. Dat is ook terug te vinden in hoe ik werk. Zonder vooropgezet plan bewerk ik het materiaal en al gaande de weg wordt bepaald hoe de vorm zich uiteindelijk voordoet. Daarom ben ik ook geen modelleur, werken met klei of was is niet mijn medium. Ik verdwaal in de vele mogelijkheden die mij worden geboden bij het gebruik van klei of was. Alles is mogelijk en te corrigeren. Daarbij komt dat de begrenzing van het harde materiaal mijn expressie op de juiste manier aanspreekt. Durf, doen en beslissingen nemen daar waar bijvoorbeeld een probleem is ontstaan door tekort aan materiaal. Eén van de wetmatigheden is hierbij dat op korter smaller moet volgen en ook dat daar waar een probleem is je niet de oplossing zoekt. Ik kom op deze wetmatigheden nog wel terug, ik hanteer er immers een aantal wél van.
Ik moet wel daar gaat het over. Een dag niet gebeeldhouwd is een verloren dag. Ik doe dat in alle vrijheid. Ik kan en mag doen wat ik wil, de enige leidraad is het gevoel. Ik ben er van overtuigd dat deze vrijheid uiteindelijk in mijn beelden terug is te vinden. Niet dat ik maar wat aanrotzooi. Door de ervaring en scholing die ik heb is er een fundament gelegd. Dit fundament van kennis, kunde en vaardigheid is een voorwaarde om een kloppend beeld te maken.

De toeschouwer dient ook geraakt te worden. Daar hoop ik op als men mijn beelden ziet en aanraakt. Dan ontstaat er een wisselwerking tussen de innerlijke bedoeling van mijn beelden en de betekenis die de toeschouwer er aan geeft.

Stof en krullen

Vandaag verder gewerkt aan een beeld in hout. Het stuk hout stond al jaren in de opslag. En dan het besluit om er mee aan de gang te gaan. Na al het steen nu maar eens hout. Ik verwelkom het stuk hout als het ware, een goede vriend, iemand die ik al ken. De geschiedenis van het stuk hout is van invloed. Dit stuk komt uit Frankrijk, het is Franse Esdoorn en maakte deel uit van een immense boom die een storm niet had overleefd. Meegenomen naar Nederland en volgens mijn werkwijze gedroogd. De droogperiode duurt minimaal 5 jaar. Eerst in plastic verpakken en na een jaar gaten in het plastic maken. dan na nog eens twee jaar plastic eraf en rustig wegzetten waarbij de kopse kanten van het hout zijn afgedicht. Als het hout goed is afgestorven splijt het niet meer, hoe dik de stam ook is. Bijkomend voordeel vind ik ook dat het hout zo lekker hard wordt en daar is voor mij prima in te werken.
Het op de bok zetten van het hout is een magisch moment. In de wachtstand en nog met alle mogelijkheden van dien moet ik er toch een eerste klap tegen geven. Met mijn grootste guts en een houten hamer van imposante afmeting werk ik snel en gericht. De stam wordt beeld daar is het hout voor bedoeld. Niet in de kachel of wegrottend maar iets van betekenis, de betekenis die ik er aan geef. Beeldhouwen heeft wel degelijk met macht te maken, ik bepaal en het materiaal geeft.
De tweedeling in het materiaal dat gedurende het werken ontstaat geeft aan hoe ver het beeld vordert. Toon mij de krullen en het stof en ik zeg hoe ver het beeld is gevorderd. In de beginfase
van het beeld liggen er stukken hout naast het beeld, daarna lange dikke krullen en vervolgens flintertjes. Dan komt zoals ik het noem de spaghettini, wormpjes van hout. Tenslotte stof grof en zeer fijn. Als niets wordt opgeruimd en het beeld klaar is dan ligt naast het beeld het residu van mijn inspanning laag voor laag.
Vriendelijk is hout voor de beeldhouwer. Geen machine nodig, geen herrie. De stof is niet giftig zoals bij graniet en het hout ruikt zo lekker. En dan de nerf! Een schilderij, de lijnen zijn niet te bedenken. De natuur is meester.
En dan bedenk ik me, maar waarom dan steen, waarom de harde weg als er ook een zachte weg is . Het heeft wel iets te maken met zacht maken wat hard is. Ik kom er op terug

Welkom!

Het jaar 2010 begin ik met een aantal schreden in het diepe maar natuurlijk vooruit. Ik heb sinds vandaag een Wikipedia-site en dus ook een blog, die in mijn andere website geïntegreerd gaat worden.
Ik zal hier gaan schrijven over mijn beelden, hoe ik ze maak, wat ik erbij denk, maar ook over de kunstwereld.
Als aftrap -en sluiting nog een foto van een van mijn beelden, gemaakt door de fotograaf Bruno D'Amicis.